Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpası ilə ölkədə dövlət quruculuğu prosesinin təməl daşlarından biri də yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi oldu. 12 noyabr 1995-ci il, Azərbaycanın müstəqil dövlət olaraq demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruluşu istiqamətində mühüm bir dönüş nöqtəsi idi. Bu tarix, həmçinin ölkənin gələcək inkişafının hüquqi əsaslarını qoymuş və Azərbaycan xalqının dövlətçiliyinə olan inamını daha da möhkəmləndirmişdir.
Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun tarixi çox qədim və mürəkkəbdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə dövlətin əsas Qanunu qəbul olunmadı, bu da ölkənin konstitusiya quruluşunun yarımçıq qalmasına səbəb oldu. 1918-1920-ci illərdə fəaliyyət göstərmiş Xalq Cümhuriyyəti 23 ay ərzində ölkənin hüquqi əsaslarını müəyyən etməyə çalışsa da, Sovet Rusiyası ilə yaranan geopolitik vəziyyət nəticəsində bu cəhdlər müvəffəqiyyətlə tamamlanmadı. Lakin Azərbaycanın konstitusiya tarixinin davamı SSRİ-nin tərkibindəki dövrə təsadüf etdi.
Azərbaycanın ilk konstitusiyası 1921-ci il mayın 19-da qəbul edildi və həmin dövrdə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (SSR) statusunda idi. Bu Konstitusiya zamanla müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalaraq 1937-ci ildə qüvvəyə minən yeni redaksiyaya qədər müxtəlif mərhələlərdən keçdi. Həmçinin, 1978-ci ildə qəbul olunan Azərbaycan SSR-in sonuncu Konstitusiyası da mütəmadi olaraq dəyişikliklərə uğradı, lakin müstəqil Azərbaycan Respublikasının qurulmasından sonra, bu Konstitusiya artıq tarixə qovuşdu.
Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsi ilə, ulu öndər Heydər Əliyev rəhbərliyində, ölkə üçün yeni bir Konstitusiyanın hazırlanması zərurəti ortaya çıxdı. 1995-ci ildə qəbul olunan Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyası, ölkənin demokratik inkişafını təmin edəcək, hüquq və azadlıqları qoruyacaq mükəmməl bir sənəd olaraq tarixə düşdü. Bu Konstitusiya, yalnız müstəqil dövlətin hüquqi əsaslarını müəyyən etməklə kifayətlənmədi, həm də Azərbaycanın dünya birliyindəki yerini möhkəmləndirərək ölkənin sabit inkişafını təmin etdi.
1995-ci ilin 12 noyabrında keçirilən referendumda, seçicilərin 86 faizinin iştirak etdiyi və 91,9 faizinin Konstitusiyanın qəbulunu dəstəklədiyi bu əhəmiyyətli hadisə, ölkənin hüquq sistemində əsaslı dəyişikliklərə səbəb oldu. Bu Konstitusiya, həmçinin insanların vətəndaş hüquqlarının təmin edilməsi və siyasi azadlıqların müdafiəsi prinsiplərini özündə əks etdirdi. Azərbaycan xalqının hüquqi cəhətdən daha güclü və demokratik bir dövlət qurmasına təkan verən bu sənəd, ölkənin gələcək inkişafının təminatçısı oldu.
Ulu öndər Heydər Əliyev 1995-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyanın əsasını qoyarkən, onun demokratik, hüquqi və dünyəvi bir dövlətin yaradılmasında əsas təməl olduğunu vurğulamışdı. "Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir Konstitusiya qəbul etməliyik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublikasının demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən Əsas Qanun, tarixi sənəd olsun", – demişdir. Bu sözlər, yalnız Konstitusiyanın məzmununun deyil, həm də onun tətbiqi prosesində ölkənin demokratik dəyərləri ilə uyğun olmasının vacibliyini ifadə edirdi.
Konstitusiyanın qəbulunun ardınca, ölkə hüququnun daha da təkmilləşdirilməsi məqsədilə bir neçə dəfə əlavə və dəyişikliklər edilmiştir. 2002-ci ildə keçirilmiş referendumda, Konstitusiyanın 24 maddəsinə 29 əlavə və dəyişiklik edilmiş, 2009-cu ildə isə 25 maddəyə 30-dan çox dəyişiklik tətbiq edilmişdir. Bu dəyişikliklər ölkənin sosial-iqtisadi bazasının daha da güclənməsi və vətəndaşların hüquqlarının daha effektiv qorunması məqsədi güdürdü. 2016-cı ildə, Azərbaycanın Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə keçirilmiş referendumla isə, Konstitusiyaya daha bir sıra əlavələr edilib və idarəetmə sistemində yeni bir institut – birinci vitse-prezidentlik təsisatı yaradılıb. Bu addım, ölkə idarəetmə sisteminin funksional təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılmış mühüm addım oldu.
12 noyabr, Azərbaycan xalqının müstəqil dövlət quruculuğu yolunda atdığı mühüm addımlardan biri olaraq hər il Konstitusiya Günü kimi qeyd edilir. Bu gün, həmçinin Azərbaycanın hüquq sistemindəki inkişafın, demokratiyanın və insan hüquqlarının qorunmasının simvoludur. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə vurğulamışdır ki, "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, bu günün reallıqlarını, dövlətin və cəmiyyətin inkişaf perspektivlərini əks etdirir". Bu sənəd, Azərbaycanın müasir inkişafının hüquqi əsaslarını təmin edən və dövlətin sabit inkişafına zəmin yaradan önəmli bir alət olaraq qalacaqdır.
12 noyabr – Konstitusiya Günü, eyni zamanda, dövlətin vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarının qorunması, demokratik quruluşun möhkəmləndirilməsi və Azərbaycanın müstəqil gələcəyinin təminatıdır. Bu tarix, Azərbaycan Respublikasının hüquqi əsaslarının formalaşdığı və müstəqil dövlətin inkişafı istiqamətində atılmış ən mühüm addımlardan biri olaraq, ölkənin dövlətçilik tarixində əbədi qalacaqdır.
Aydın Həsənov,
Xocalı rayon ziyalısı